Πρωία των καρτέλ

Η επιθυμία για γνώση στο καρτέλ

Ελένη Ρηγούτσου

Η γνώση είναι στο επίκεντρο της ψυχανάλυσης. Τι μας κινητοποιεί να μάθουμε;

Ο Φρόυντ μιλά για τη γνώση που συνδέεται με την ενόρμηση, ονομάζοντας την «επιστημοφιλική ενόρμηση[1]». Πρόκειται για την ενόρμηση που αγαπά τη γνώση και συνδέεται με την ενόρμηση του Έρωτα (Éros), της ζωής και της περιέργειας του μικρού παιδιού για τη σεξουαλικότητα. Η επιθυμία για γνώση όμως, προσκρούει στη γνωστή ρήση του Λακάν «Δεν υπάρχει διάφυλη σχέση». Η περιέργεια του παιδιού που το ωθεί στη γνώση, να μάθει, προσκρούει στο αδύνατο της διάφυλης σχέσης.

Έτσι, η γνώση του ασυνειδήτου θα συνδεθεί από τον Φρόυντ με την απώθηση και την αλήθεια που ψάχνει ο αναλυόμενος μέσα από τους ελεύθερους συνειρμούς.

Ο Λακάν έρχεται να διαφοροποιήσει τη «γνώση από την αλήθεια[2]» μια που η αλήθεια πάντα ψεύδεται. Στο σημείωμα προς τους Ιταλούς μιλά για τη «φρίκη της γνώσης[3]» που συνδέεται με την απώθηση. Αργότερα θα δηλώσει σε σχέση με τη γνώση του αναλυόμενου «Δεν θέλω να γνωρίζω τίποτα[4]». Μιλά για το πάθος της άγνοιας.

Όπως επισημαίνει όμως ο Philippe De Georges, η λέξη γνώση στα λατινικά συνδέεται με το sapere, που σημαίνει γεύση. Η γνώση είναι λοιπόν μία ιστορία γεύσης, όρεξης για τον καθένα και με αυτή την όρεξη έρχεται στο καρτέλ. Όρεξη για γνώση.

Η Maria Novaes[5] διευκρινίζει ότι στο καρτέλ δεν πρόκειται για αγάπη για τη γνώση, η οποία θα σήμαινε ότι υποθέτουμε τη γνώση στον Άλλο και θα συνδεόταν με την έννοια της άγνοιας και της απώθησης αλλά για επιθυμία για τη γνώση. Υπάρχει παραγωγή μίας γνώσης μέσω της μεταβίβασης εργασίας. Η μεταβίβαση εργασίας που οφείλει να παραχθεί στο καρτέλ όπως μας λέει ο Ρ. Μπλανσέ στο κείμενο του « Ο κόμβος του καρτέλ[6]», δεν είναι αυτονόητη εφόσον η φυσική κλίση της μεταβίβασης είναι όχι η επεξεργασία της γνώσης, αλλά η αγάπη της γνώσης. Ο στόχος του υποκειμένου στο επίπεδο αυτής της αγάπης είναι να γίνει αγαπητό.

«Η μεταβίβαση που ικανοποιείται με την αγάπη και τη σημασία της αγάπης, καλείται ως μεταβίβαση εργασίας να ικανοποιηθεί με την εργασία και τη σημασία της εργασίας. Θα λέγαμε λοιπόν ότι πρόκειται - οι όροι το υποδεικνύουν άλλωστε - για μια μετάλλαξη σημασίας: μια μεταβίβαση που προσλαμβάνει σημασία εργασίας αντί αγάπης. Όλο το ζήτημα, αλλά και η αβεβαιότητα, βρίσκεται σ' αυτό ακριβώς το πέρα-σμα από την αγάπη στην εργασία. Μπορούμε να πούμε ότι αυτή η υπέρβαση έχει σχέση με τη λειτουργία του + 1, υπό την έννοια ότι αποτελεί το σημείο ταύτισης του καθενός μέσα στο καρτέλ. Πράγματι, η μεταστοιχείωση της μεταβίβασης μπορεί να επιτελεστεί μόνο μέσω της ταύτισης του καθενός με την ομάδα εργασίας». Ο συν-ένας υποστηρίζει αυτή τη μετάλλαξη της αγάπης της γνώσης σε μη γνώση, σε επιθυμία για γνώση.

Ο Λακάν έγραφε σχετικά το 1964 : «Η διδασκαλία της ψυχανάλυσης δεν μπορεί να μεταδοθεί από ένα υποκείμενο σε ένα άλλο, παρά μόνον μέσα από τους δρόμους μιας μεταβίβασης εργασίας».

Η διατύπωση που αρμόζει λοιπόν, θα ήταν η εξής : «μπορείς να μάθεις, αλλά όχι χωρίς να στρωθείς στη δουλειά»[7].

Ο ίδιος ο μηχανισμός του καρτέλ προσκαλεί να απολαύσει κανείς τη γνώση, ακόμη και πριν λειτουργήσει το κέρδος της γνώσης, από τη στιγμή που αρχίζει το έργο της αποκρυπτογράφησης, διότι «το θεμέλιο μίας γνώσης είναι ότι η απόλαυση της εξάσκησής της είναι η ίδια με την απόλαυση της απόκτησής της[8]» όπως λέει ο Λακάν .

Επομένως, δεν πρόκειται να περιμένουμε την αστραπιαία κατανόηση ενός κειμένου, αλλά να περιστραφούμε γύρω από αυτή την τρύπα.

«Το να εργάζεσαι σε ένα καρτέλ σημαίνει «να κατανοείς το καινούργιο, αναθερμαίνοντας το παλιό[9]». Αυτή η διατύπωση του Ζ. Α. Μιλέρ, δανεισμένη από τον Κομφούκιο, σχετικά με την εργασία του καρτέλ, μας επιτρέπει να ακούσουμε πώς μπορεί να υπάρξει έκπληξη ακόμα και μετά από την πολλοστή ανάγνωση του ίδιου κειμένου.

Όπως αναφέρει η Sylvie Berkane Goumet[10], ο Ζ. Α. Μιλέρ παρομοιάζει τα μέλη του καρτέλ με ένα σμήνος. Η μεταφορά του σμήνους των μελισσών επιτρέπει την αναπαράσταση της παραγωγής ενός συλλογικού έργου, υπό την προϋπόθεση ότι αποκλείεται η λειτουργία της βασίλισσας ή, αντίθετα, να φανταστεί κανείς ότι η καθεμία μπορεί να πάρει τη θέση της ανά πάσα στιγμή.

Πρόκειται λοιπόν για ένα συλλογικό έργο που πραγματοποιείται στο καρτέλ με την υποστήριξη, την κινητοποίηση του συν-ενός.

Η λειτουργία του συν-ενός[11] στοχεύει σε ένα μείον που μπορεί να γίνει κατανοητό με δύο τρόπους: τη μείωση της θέσης του ηγέτη, ένας «φτωχός ηγέτης[12]» όπως σημειώνει ο Ζ. Α. Μιλέρ και την έναρξη της σχέσης με τη γνώση. Ο συν-ένας[13] ενός καρτέλ δεν είναι ένα συμπληρωματικό στοιχείο, αλλά ένα πρόσθετο στοιχείο, τη λειτουργία του οποίου μπορούμε να κατανοήσουμε μέσα από το παιχνίδι του τακουίν (Taquin) ή το παιχνίδι των δεκαπέντε, όπως λέγεται στα ελληνικά. Αυτό το παιχνίδι βασίζεται σε μια πολύ απλή αρχή: δεκαπέντε τετράγωνα μπαίνουν σε ένα πλαίσιο που έχει σχεδιαστεί για να χωράει δεκαέξι. Χάρη σε αυτόν τον κενό χώρο είναι δυνατή η κίνηση. Το παιχνίδι του τακουίν αποτελείται έτσι από 15 στοιχεία συν ένα, τα οποία, όταν τίθενται σε λειτουργία, παράγουν ένα μείον ένα.

Περί αυτού πρόκειται στο καρτέλ. Μία δουλειά που χαρακτηρίζεται από μη πληρότητα, από κίνηση, από όρεξη, την οποία υποστηρίζει ο συν- ένας. Μία δουλειά που προκύπτει από την επιθυμία για γνώση.